نیازسنجی فرهنگی دانش¬آموزان پسر دوره متوسطه در منطقه 16 شهر تهران

نیازسنجی  فرهنگی دانش آموزان پسر دوره متوسطه          در منطقه 16 شهر تهران

چکیده

موضوع تحقیق پیش رو با درک وضعیت در حال دگرگون فرهنگی جامعه و نیاز به بازنگری نیازهای فرهنگی در حوزه دانش آموزان شکل گرفت. مسأله‌ی اساسی تحقیق حاضر این بود که دانش­آموزان با پیشینه طبقاتی مختلف وارد مدرسه می­شوند و این پایگاه طبقاتی فرصت­های و تهدیدهای مختلفی را در عرصه فرهنگی به همراه دارد . در چنین شرایطی مدرسه چگونه می­تواند نیازهای مختلف فرهنگی دانش­آموزان را برطرف کند و همچنین رابطه بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانش­آموز با نیازهای فرهنگی‌شان چیست. برای درک نیازهای فرهنگی دانش­آموزان و جایگاه مدرسه در خصوص آن نظریه­های مختلفی مرور شد که از بین آن­ها نظریه بوردیو به عنوان چارچوب تئوریک این تحقیق قرار گرفت. بر اساس نظریه بوردیو دانش­آموزان با پایگاه­های مختلف اقتصادی و اجتماعی وارد مدرسه می­شوند و همین پایگاه طبقاتی است که جایگاه فرهنگی دانش­آموز را در مدرسه تعیین می­کند زیرا فرهنگ حاکم بر مدرسه فرهنگ طبقه متوسط و مسلط جامعه است در چنین شرایطی دانش­آموزانی که از سطح طبقاتی پایینی برخوردارند نسبت به فرهنگ مدرسه(اعم از الگوهای زبانی معلمان، نوع برخورد با معلم، مدیر ) و مسلط نیستند و همین عدم توجه به جایگاه­های مختلف فرهنگی دانش­آموز موجب عقب ماندگی آن­ها می­شود. برای بررسی موضوع حاضر از روش پیمایش در دو سطح توصیفی و تبیینی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه دانش­آموزان  پسر دبیرستانی منطقه 16 تهران بود و روش نمونه­گیری در این تحقیق به صورت خوشه­ای انتخاب گردید، همچنین تعداد نمونه  بر اساس فرمول کوکران 388 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری داده­های در این تحقیق پرسشنامه بسته بود. نتایج تحقیق نشان می دهد که نیازهای عینی فرهنگی دانش‌آموزان شامل: 1. امکانات ورزشی2. تورهای گردشگری3. کلاس‌های زبان، کامپیوتر4. کتاب‌های مختلف و نیز نمایشگاه در زمینه آثار هنرمندان می باشد. همچنین  نیازهای ذهنی فرهنگی دانش‌آموزان شامل موارد زیر است؛ 1-نیاز به مهارت‌های ارتباطی به فرهنگ مدرسه و سیستم آموزشی،2- نیاز به تقویت اعتماد به نفس و خود اثربخشی تحصیلی، 3-نیاز به رفع استرس تحصیلی 4-نیاز به درک آینده و دورنمای تحصیلی بهتری را دارند. نتایج فرضیات نیز نشان می‌دهد که بین نیازهای فرهنگی دانش‌آموزان و هر یک از متغیرهای(نوع مدرسه، پایه تحصیلی، شغل والدین، تحصیلات والدین و به طور کلی پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانش‌آموزان) رابطه معنی‌داری وجود دارد.

فهرست عناوین

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-مقدمه................................................................................................................................. 1

1-2-طرح مسأله............................................................................................................................ 2

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................... 5

1-4-اهداف تحقیق:........................................................................................................................ 7

1-5-سؤال تحقیق:.......................................................................................................................... 7

1-6-فرضیه­های تحقیق:.................................................................................................................... 8

1-7-روش انجام تحقیق:................................................................................................................... 8

1-8- قلمرو زمانی و مكانی تحقیق:....................................................................................................... 8

1-9- محدودیت­های تحقیق:.............................................................................................................. 9

1-10- ابزار گردآوری اطلاعات:...................................................................................................... 10

1-11-تعریف مفاهیم.................................................................................................................... 10

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1-مروری بر تحقیقات انجام شده.................................................................................................... 12

2-2- مفاهیم مرتبط با موضوع تحقیق.................................................................................................. 21

2-2-1-فرهنگ.......................................................................................................................... 21

2-2-2-برنامه­ ریزی فرهنگی............................................................................................................ 24

2-2-3-الگوهای سیاست­گذاری فرهنگی در ایران................................................................................. 26

2-2-3-1-یكسان سازی فرهنگی........................................................................................................ 28

2-2-3-2-تكثرگرایی فرهنگی........................................................................................................... 29

2-2-3-3-وحدت در تكثرفرهنگی...................................................................................................... 29

2-2-4-نیاز سنجی....................................................................................................................... 31

2-2-4-1-نیاز و نیازسنجی فرهنگی..................................................................................................... 31

2-2-4-2- سطوح نیاز سنجی............................................................................................................ 32

2-2-4-3-فرایند نیاز سنجی.............................................................................................................. 32

2-2-4-4-اهداف نیاز سنجی............................................................................................................ 33

2-2-4-5-انواع نیاز سنجی............................................................................................................... 33

2-2-4-6-ضرورت و اهمیت نیاز سنجی................................................................................................ 34

2-2-4-7-جایگاه نیاز سنجی............................................................................................................ 35

2-2-4-8-الگوها و مدل­های نیازسنجی................................................................................................. 36

مقدمه....................................................................................................................................... 37

2-3-1-مبانی مفهومی و نظری نظام آموزش و پرورش................................................................................. 38

2-3-1-1-دیدگاه کارکردگرائی:....................................................................................................... 38

2-3-1-2-دیدگاه انتقادی............................................................................................................... 39

نظریه پردازان پارادایم انتقادی آموزش و پرورش...................................................................................... 41

2-3-1-2-1-برنشتین: قالب­های زبانی.................................................................................................. 41

2-3-1-2-2-ایلیچ: برنامه پنهان.......................................................................................................... 42

2-3-1-2-3-بوردیو: بازتولید فرهنگی.................................................................................................. 43

2-3-2-مروری بر مفاهیم مرتبط با نظام آموزش و پرورش.......................................................................... 44

2-3-2-1-معنای فرهنگ مدرسه......................................................................................................... 44

2-3-2-2-طبقه اجتماعی و آموزش:.................................................................................................... 46

الف - هزینه تحصیل:....................................................................................................................... 47

ب - انتظارات والدین:..................................................................................................................... 48

پ - زمینه فرهنگی:......................................................................................................................... 48

ت-  مشکلات زبانی:....................................................................................................................... 49

ث- نگرش معلمان:......................................................................................................................... 49

ج - آزمون هوش و روش­های تربیتی:..................................................................................................... 50

برابری فرصت­های آموزشی:............................................................................................................... 51

2-3-3-مبانی مفهومی و نظری "نیاز"................................................................................................. 54

مقدمه........................................................................................................................................ 54

2-3-3-1-سلسله مراتب نیازهای مازلو............................................................................................... 56

نظریات لین(Lin)........................................................................................................................... 61

2-3-3-2-نظریه هنری ماری............................................................................................................. 62

2-3-3-3-نظریه کرونباخ................................................................................................................ 64

2-3-4-کاربرد نظریه سرمایه فرهنگی برای شناخت نیازهای فرهنگی............................................................... 65

مقدمه........................................................................................................................................ 65

2-3-4-1-سرمایه‌ی فرهنگی............................................................................................................. 66

2-3-4-2-سرمایه‌ی‌ِ فرهنگی از نظر پی‌یر بوردیو....................................................................................... 69

2-3-4-3-سرمایه فرهنگی از نظر دی ماجیو............................................................................................ 77

2-3-4-4-سرمایه‌فرهنگی از نظر اریکسون.............................................................................................. 79

2-3-5-چارچوب نظری................................................................................................................. 83

2-3-6-مدل مفهومی................................................................................................................... 86

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

|مقدمه...................................................................................................................................... 87

3-1-روش تحقیق........................................................................................................................ 87

3-2- سطح مشاهده (واحد تحلیل)..................................................................................................... 88

3-3 جامعه آماری........................................................................................................................ 88

3-4 نمونه آماری......................................................................................................................... 89

3-5 روش نمونه‏گیری.................................................................................................................... 90

3-6 ابزار اندازه‏گیری.................................................................................................................... 92

3-7 آزمون مقدماتی پرسشنامه.......................................................................................................... 92

3-8-مقیاس‌سازی........................................................................................................................ 93

3-9-شاخص سازی...................................................................................................................... 93

3-10- داده‌آمایی........................................................................................................................ 94

3-11- هم‌جهت سازی گویه‌ها......................................................................................................... 95

3-12- پردازش داده‌های گمشده...................................................................................................... 95

3-13 تعریف نظری و عملیاتی كردن مفاهیم.......................................................................................... 95

3-14 چگونگی سنجش................................................................................................................ 102

3-15 روایی و اعتبار................................................................................................................... 103

3-16-روش‌های تجزیه و تحلیل داده‏ها............................................................................................. 105

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها

مقدمه..................................................................................................................................... 106

بخش اول: ویژگی­های اقتصادی اجتماعی پاسخگویان.............................................................................. 106

1-1-4 سن پاسخگویان................................................................................................................ 107

2-1-4 سطح تحصیلات پاسخگویان................................................................................................. 107

3-1-4 رشته تحصیلی پاسخگویان.................................................................................................... 108

4-1-4 نوع مدرسه پاسخگویان....................................................................................................... 108

5-1-4 شغل پدر پاسخگویان.......................................................................................................... 109

6-1-4 شغل مادر پاسخگویان......................................................................................................... 109

7-1-4 تحصیلات پدر پاسخگویان................................................................................................... 110

8-1-4 تحصیلات مادر پاسخگویان.................................................................................................. 111

9-1-4 درآمد تقریبی خانواده دانش­آموز........................................................................................... 111

10-1-4 مالکیت منزل مسکونی دانش­آموز......................................................................................... 112

11-1-4 داشتن اتومبیل................................................................................................................ 112

12-1-4 پایگاه اجتماعی- اقتصادی................................................................................................. 113

بخش دوم:یافته­های توصیفی........................................................................................................... 114

1-2-4. میزان اهمیت  و عملکرد فعالیت­های فرهنگی در بین دانش­آموزان..................................................... 114

2-2-4. میزان اهمیت  و عملکرد فعالیت­های هنری در بین دانش­آموزان........................................................ 115

3-2-4. میزان اهمیت  و عملکرد فعالیت­های تفریحی در بین دانش­آموزان...................................................... 116

4-2-4. میزان اهمیت  و عملکرد فعالیت­های آموزشی در بین دانش­آموزان.................................................... 117

5-2-4 – ارزش بیرونی برای نقش تحصیلی......................................................................................... 118

6–2 – 4 –  ارزش درونی برای نقش تحصیلی...................................................................................... 119

7– 2 – 4 –  تسلط به فرهنگ مدرسه................................................................................................ 120

8– 2 – 4 –  اضطراب در مدرسه..................................................................................................... 121

9–2 – 4 –  مقتضیات نقش تحصیلی................................................................................................. 122

بخش سوم:آمار استنباطی............................................................................................................... 124

3-4-آزمون فرضیات تحقیق.......................................................................................................... 125

فرضیه 1) بین نوع مدرسه  دانش­آموزان  و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد.................................................. 125

فرضیه 2) بین سطح تحصیلات دانش­آموزان و نیازهای فرهنگی، رابطه وجود دارد................................................... 125

فرضیه 3) بین رشته تحصیلی افراد نمونه و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد................................................... 126

فرضیه 4) بین سن دانش­آموزان و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد........................................................... 127

فرضیه 5) بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانش­آموزان و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد................................. 127

فرضیه 6) بین شغل والدین  دانش­آموزان و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد................................................. 128

فرضیه 7) بین تحصیلات والدین  دانش­آموزان و نیازهای فرهنگی آن­ها رابطه وجود دارد........................................... 128

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات تحقیق

5-1-مقدمه............................................................................................................................. 130

5-2-نتایج توصیفی..................................................................................................................... 131

5-3- نتایج استنباطی.................................................................................................................... 132

5-4-پیشنهادات تحقیق................................................................................................................. 133

5-5-پیشنهادات تحقیق  برای محققان آتی........................................................................................... 134

5-6- پیشنهادهاو راهكارها از نگاه پژوهشگر.............................................................................. 135

منابع....................................................................................................................................... 137

فهرست جداول

جدول شماره 1-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب سن........................................................ 107

جدول شماره 2-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب سال‏تحصیلی.............................................. 107

جدول شماره 3-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب رشته ‏‏تحصیلی............................................ 108

جدول شماره 4-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب نوع مدرسه............................................... 108

جدول شماره 5-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب شغل پدر.................................................. 109

جدول شماره 6-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب شغل مادر................................................. 110

جدول شماره 7-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر........................................... 110

جدول شماره 8-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب تحصیلات مادر.......................................... 111

جدول شماره 9-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب درآمد خانوار............................................ 112

جدول شماره 10-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب نوع مالکیت خانواده................................... 112

جدول شماره 11-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب مالکیت اتومبیل........................................ 113

جدول شماره 12-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب پایگاه اجتماعی- اقتصادی............................ 113

جدول شماره 13-4. میانگین­های به­دست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامه­های فرهنگی......... 115

جدول شماره 14-4. میانگین­های به­دست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامه­های هنری............ 116

جدول شماره 15-4. میانگین­های به­دست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامه­های تفریحی......... 117

جدول شماره 16-4. میانگین­های به­دست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدرسه در برنامه­های آموزشی........ 118

شکل ( 1-4): نمودار توزیع فراوانی میزان پیوند اجتماعی.......................................................................... 119

جدول(17-4): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان ارزش بیرونی نقش تحصیلی برای دانش­آموزان........................... 119

شکل(2-4 ): نمودار توزیع فراوانی میزان ارزش درونی برای نقش تحصیلی..................................................... 120

جدول( 18-4): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان ارزش درونی نقش تحصیلی................................................ 120

شکل(3-4): نمودار توزیع فراوانی میزان تسلط به فرهنگ مدرسه................................................................. 121

جدول( 19-4 ): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان تسلط به فرهنگ مدرسه.................................................... 121

شکل (4-4 ): نمودار توزیع فراوانی میزان اضطراب در مدرسه.................................................................... 122

جدول (20-4 ): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان اضطراب در مدرسه......................................................... 122

شکل (5-4 ): نمودار توزیع فراوانی مقتضیات نقش تحصیلی...................................................................... 123

جدول(21-4 ): توزیع مطلق و نسبی میزان مقتضیات نقش تحصیلی.............................................................. 123

جدول6-23 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی جوانان برحسب وضعیت شغلی افراد............................... 125

جدول 23-4 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی برحسب سطوح تحصیلی افراد نمونه............................... 126

جدول 24-4 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی  دانش­آموزان برحسب رشته تحصیلی............................. 127

جدول 25-4 ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل و ابعاد نیازهای فرهنگی........................................... 129

جدول شماره 1-5 نیازهای فرهنگی دانش­آموزان در بخش برنامه­های فرهنگی.................................................. 131

جدول شماره 2-5 نیازهای فرهنگی دانش­آموزان در بخش برنامه­های هنری..................................................... 131

جدول شماره 3-5 نیازهای فرهنگی دانش­آموزان در بخش برنامه­های تفریحی.................................................. 131

جدول شماره 4-5 نیازهای فرهنگی دانش­آموزان در بخش برنامه­های آموزشی................................................. 132